مهندسی چیست و مهندس کیست؟

 چکیده:

 

  آنچه این روز ها در مطبوعات مورد بحث و بررسی است، افزایش سطح دانش و تکنولوژی در سطح خود کفایی است.

نویسنده این بررسی کوتاه مهندس مهرداد وفائی، که در رشته مهندسی مکانیک دارای درجه فوق لیسانس بوده و در کارخانه های سیمان، ذوب آهن و دیگر صنایع کشور تجربیات فراوانی دارد در باره این مسئله مهم و حیاتی  تجزیه و تحلیل جالب و آموزنده دارد که اینک در اختیارتان قرار می گیرد.

بشر اولیه برای گذران زندگی و مبارزه با طبیعت کوشید که محل زندگی و شرایط آن را برای خود هموار سازد و از همان زمان برای ساختن خانه، حمل و نقل سنگها و درختها، عبور از رودخانه ها به فکر افتاد و برای شناخت بیشتر زندگی خود به بررسی و جستجو پرداخت و بدین خاطر از معیار اندازه و اندازه گیری استفاده نمود. برای تکان دادن و جابجا کردن سنگ های بزرگ از اهرم بدون دانستن رابطه نیروها استفاده نمود. بعد ها علوم هندسه و مکانیک و علوم دیگر به وجود آمدند و تکامل یافتند.

مهندس در لغت از هندسه می آید و هندسه نیز معرب اندازه است، پس در لغت مهندس به کسی می گویند که هندسه بداند. در فرهنگ لغات فارسی مهندس چنین تعریف شده است:

1- اندازه گیرنده

2- عالِم هندسه

3- متخصص ایجاد طرحهای کارهای ساختمانی و معماری یا راهسازی یا کشاورزی یا ساختن انواع ماشین، یکی از صنفهای ارتش که امور مهندسی ((راه سازی، پل سازی و ایجاد وسایل مخابرات و غیره)) را به عهده دارد.

4- خبیر و بصیر در امور مجاری قنات

5- معمار

6- نجّار ماهر و در زبان های فارسی و عربی گاه مهندس به نجار ماهر اطلاق شده و گاه نجار به مهندس عالی مقام. ولی آیا دانستن هندسه در زمان فعلی شرط لازم و کافی برای مهندس بودن است؟ شاید اساسا کلمه و لقب مهندس که در قرن اخیر در ایران به کرّات در جلوی اسامی برای تشخّص و احترام به افراد بکار می رود معنی و مفهوم کاملی نداشته باشد. در زبان های لاتین از لغت Engineer استفاده می شود و Engine به معنی ماشین، موتور، هوش فطری و ذکاوت می باشد و خیلی کم در جلوی اسامی افراد قرار می گیرد.

ولی آیا در غرب قبل از اینکه به تکنولوژی جدید دست یافته شود به کسی Engineer نمی گفته اند؟ آیا لئوناردو داوینچی مهمار، مجسمه ساز، نقاش، دانشمند و مکانیک دان ایتالیایی مهندس یا Engineer نبود؟

ولی ببینیم مهندسی در ایران چیست و مهندس کیست؟

در ایران از زمان های قدیم افرادی وجود داشته اند که در زمینه معماری و ساختمان متخصصان ارزشمندی بوده اند و آثار با شکوهی در طول تاریخ از خود به جای گذاشته اند که اکنون نیز موجود است.

بعد از اسلام در ایران ساختمانهائی مانند مساجد و قصر ها و پلها ساخته شده است که حکایت از آن می کند که که درک معماری و احاطه بر هندسه و اندازه گیری و شناخت مواد و مصالح در افراد طراح و سازنده وجود داشته است و همچنین در کارهای صنایع دستی وضعیت به همین ترتیب بوده است.

یک قرن پیش قصد بر این بود که حرم حضرت رضا (ع) در مشهد چراغانی گردد در سراسر ایران زمین یک مهندس برق و یا یک فرد آشنا به امور برق وجود نداشت، از این رو از شخصی به نام حیدرخان عمواوغلی که مسلمان بوده و در روسیه دوره برق را گذرانده بود دعوت به عمل آمد که کار برق رسانی حرم را به انجام رساند.

بعد ها کلّیه امور مهندسی از قبیل احداث راه آهن، ایجاد سیلو ها، راهسازی، ایجاد ساختمان های جدید و پل سازی و غیره با کمک کارشناسان و مهندسین خارجی انجام گرفت، چون غرب زود تر به تکنولوژی دست یافته بود و دارای دانش و تجربه کافی در این زمینه بود، شاید قول تیبورمنده صحیح باشد که گفته است: " تمدن های بزرگ که به تکنولوژی در زمینه شهرنشینی دست یافته اند فقط در ناحیه ای از کره زمین که سرد است و میان دو مدار راس الجی و راس السرطان واقع است استقرار پذیرفته است".

پس به این موضوع می رسیم که تکنولوژی و دانش فنی به وسیله غرب به وجود آمده و ما بایستی در مرحله اول آن را کاملا فرا بگیریم و سپس موازی آنه در جهت توسعه و تکامل آن حرکت نمائیم.

ولی چه زمانی در آینده و چگونه می خواهیم به آنها برسیم؟ چه بایدمان کرد؟ آیا همچنان که بوده ایم باید مصرف کننده باقی بمانیم؟ باید درهای زندگی را بر روی تکنولوژی و صنعت ببندیم؟

گو اینکه ما زمانی در عرضه ریاضیات و علوم، افرادی چون عمر خیام و زکریای رازی و دیگران داشته ایم ولی اینک بایستی دانش فنی جدید فیزیک، مکانیک، شیمی و پتروشیمی، الکترونیک و الکتروتکنیک، ریخته گری و غیره را از غرب فرا بگیریم و تنها ابزار آن پس از داشتن زیربنای ریاضی، فیزیک و شیمی تسلط کامل به زبان خارجی می باشد.

متاسفانه در ایران در اکثر موارد، ما در مراحل ابتدای درک مطلب و یا موارد کاربرد آن مانده ایم و کمتر اتفاق افتاده است که نوآوری را بتوانیم کاملا انجام دهیم. البته در مواردی مخترعان و دانشمندان این مملکت به مراحل بالای علمی و عملی دست پیدا کرده اند ولی روی سخن اینک با اکثریت است.

کارهای مهندسی در سطوح بالا که تاکنون در ایران انجام گرفته ساخت نصب و اجرای پروژه های صنعتی و یا توسعه کارخانه جات بوده و مقداری تغییرات در طرح ماشین آلات و تجهیزات بوده است. مشاوره در کارهای ساختمانی و تاسیساتی، تکنولوژی تولید و برنامه ریزی تولید، تکنولوژی تعمیرات در حد کم و در دانشگاه ها مقادیری تحقیقات علمی و کارهای تئوریک و محاسباتی انجام گرفته است ولی خبر چندانی  از طراحی و نو آوری نیست.

در حالی که مدرک گرایی و داشتن عنوان مهندس هدف و نهایت غایت یک فرد است چگونه می توان حقیقتاً یک مهندس بود و صنایع خود کفا و وابسته داشت؟

× آیا با مطالعه و گذراندن چندین واحد ریاضی، فیزیک و شیمی و گذراندن چندین واحد کارگاه و آزمایشگاه و مقدمات تئوری مثلاً مکانیم و مقاومت مصالح و بعد فراموش کردن آن تئوری ها می- توان مثلاً مهندس مکانیک شد!؟ آیا با جمع آوری یکسری مطلب از چند کتاب و یا کپی یک پروژه به عنوان یک پایان نامه می توان خود را مهندس نامید؟ و آیا با گذراندن واحد های تئوریک در زمینه مهندسی مکانیک مانند الاستیسیته پلاستیسیته، تئوری صفحات، متدهای المان های محدود و مطالعه روابط تئوریک و ریاضی و استفاده از کامپیوتر می توان دردی از درد های صنایع فعلی مملکت را آنچنان حل کرد؟

          باید از ابتدا شروع کرد تئوری و عملی را درهم ادغام نمود. باید سخت کوشید. باید با بکاربردن مجدد تمام مطالب تئوریک را در پروژه های صنعتی و کارهای طراحی و احداث شده یاد گرفت.

غرب و شرق دانش فنی را مجانی و به آسانی به ما منتقل نمی کنند بایستی خود از چنگ آنها بیرون بکشیم و باید خود نهایت کوشش را بکنیم و در این موارد پویایی کافی داشته باشیم.

برای طراحی لازم است که مراحل درک موارد استفاده، تجزیه و تحلیل، ارزیابی و سنتز انجام گیرد ولی مثلاً برای ایجاد تغییرات در طرح فقط طی مراحل درک و موارد استفاده در بعضی جاها کافی می باشد.

          باید با استفاده از کاتالوگ های فنّی، کتابهای فنّی دستورالعمل های فنّی و مطالعه و یادگیری و بکاربردن تکنولوژی تولید (( مدلسازی و ریخته گری، مکانیکی، اسکلت فلزی و آهنگری و غیره)) و مطالعه بیش از پیش خود را به سطح خودکفائی برسانیم. باید همکاری لازم و کامل بین هیئت های علمی و دانشجویان دانشگاهها و کارشناسان و مهندسین و تکنیسین های صنایع ایران به وجود آید. باید بیش از همه به تقویت کتاب خانه ها و مراکز اطلاعات و آمار صنعتی و ترغیب دانش پژوهان به استفاده از این منابع بپردازیم.

باید حالت انحصار طلبی را در دانسته های خود کنار بگذاریم و هر چه داریم روی هم بریزیم. از شیوه های انتقال تکنولوژی و برنامه ریزی دراز مدت و کوتاه مدت در این راه استفاده نمائیم. ولی بهر حال بعد از همه این باید ها ، اگر انجام نشوند و وضع به همین صورت باقی بماند مقصر اصلی خود ما هستیم و لاغیر.